Co to jest dobrostan?
W ostatnim czasie definicja dobrostanu pojawia się bardzo często w różnych publikacjach metodycznych i psychologicznych. Termin well-being (dobrostan) powstał jednak już w 1948 roku, stworzony przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Definicja ta określała zdrowie jako „stan pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu [well-being], a nie tylko brak choroby lub kalectwa”. Uczucie tego dobrostanu jest bardzo subiektywne i zazwyczaj dotyczy stanu teraźniejszego. Każdy człowiek odczuwa dobrostan na swój sposób. Radość, spełnienie i poczucie zadowolenia z życia fizycznego, psychicznego i społecznego wpływa na jego postrzeganie świata, umiejętność radzenia sobie ze słabościami i przeciwnościami losu, na realizację własnych planów i marzeń. Wspieranie dobrostanu młodego człowieka jest więc fundamentalne w budowaniu jego poczucia wartości i pewności siebie wobec różnych życiowych wyzwań i przeszkód, które są nieodłącznym elementem dnia codziennego.
Janusz Czapiński - polski psycholog społeczny, autor książki Psychologia szczęścia oraz cebulowej teorii szczęścia, podkreśla, że:
- dobrostan psychiczny jest jednym z najważniejszych elementów kształtującym życie ludzkie i stanowiącym o jego sile i szeroko rozumianym poczuciu szczęścia.
- Nasze emocje, zarówno te pozytywne, jak i negatywne wpływają na postrzeganie świata i ludzi. Człowiek jest zwierzęciem stadnym i do życia potrzebuje drugiego człowieka, dlatego relacje międzyludzkie, interakcje społeczne oraz poczucie wsparcia ze strony innych ludzi, są fundamentalne w celu zapewnienia dobrostanu psychicznego, właściwego funkcjonowania w społeczeństwie, zaś zdrowie ludzkie stanowi jego nieodłączną część. Dobrostan to nie myślenie o szczęściu, a jego odczuwanie każdego dnia.
Co oznacza szczęście?
W cebulowej teorii szczęścia Czapiński zwraca uwagę na trzy aspekty szczęścia:
- subiektywne poczucie szczęścia,
- okoliczności zewnętrzne,
- indywidualne cechy osobowości,
które stanowią trzy „warstwy” szczęścia.
- „Warstwą” najgłębszą i najważniejszą jest tzw. wola życia, (chęć do życia) - nasze cechy osobowości i umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych, siła do walki z przeciwnościami losu. I tak niektórzy ludzie mają silną wolę życia, potrafią przezwyciężać porażki, wyciągają wnioski, nie poddają się i pomimo trudnych, czasami traumatycznych przeżyć (okres II wojny światowej) znajdują w sobie radość i pogodę ducha. Są też i takie osoby, których trudy i przeciwności życiowe przytłaczają lub nawet przerastają. Mamy też grupę ludzi, której powodzi się i odnosi sukcesy na wielu płaszczyznach, a nie potrafi z tego czerpać satysfakcji i radości życia.
- „Warstwę” drugą pośrednią stanowi dobrostan subiektywny, czyli nasze poczucie szczęścia - to postrzeganie świata na podstawie naszej autorefleksji, naszego bilansu życiowego (suma sukcesów i porażek).
- „Warstwę” najbardziej zewnętrzną stanowią tzw. satysfakcje cząstkowe czyli wszystkie zewnętrzne okoliczności, które wpływają na nasz aktualny dobrostan. To sukcesy i porażki dnia codziennego, wzloty i upadki, radości i smutki wynikające z pochwał, nagród ale również konfliktów, sporów i niezałatwionych spraw. Słowem, to nasze codzienne życie.
Cebulowa teoria szczęścia ukazuje pozytywny obraz postrzegania ludzkiego szczęścia, bo nawet jeśli zdarzają się nam gorsze dni lub dotykają nas życiowe dramaty, to wrodzona chęć życia prędzej czy później wyrówna nasz deficyt szczęścia i da nam impuls do nowych działań.
Dobrostan szkoły
Na dobrostan szkoły składa się wiele czynników, ale również wiele zależy od nas, nauczycieli, naszego nastawienia i indywidualnego podejścia do ucznia. Nasz zawód nie oznacza tylko automatycznego powielania utartych schematów i mechanizmów w procesie nauczania. To, co wyróżnia naszą grupę zawodową, to praca z żywym człowiekiem, który przynosi do szkoły różny wachlarz emocji i doświadczeń wyniesionych z domu. Jesteśmy na pierwszej linii ognia, więc musimy się nauczyć mierzyć z różnymi zachowaniami, często negatywnymi i agresywnymi.
Nasza postawa i środowisko szkolne, w którym pracujemy oraz przestrzeń szkolna, którą organizujemy sobie w miarę naszych potrzeb i możliwości finansowych naszej placówki edukacyjnej - wszystkie te czynniki wpływają na dobrostan dzieci i młodzieży. Nie na wszystko mamy wpływ, ale na własną postawę już tak. Szczególnie, jeśli potrzeba zapewnienia dobrostanu nauczyciela również zostanie zauważona, bo bez dobrostanu nauczyciela nie będzie dobrostanu ucznia.
Środowisko szkolne i społeczność szkolna pełnią ogromną rolę w zapewnieniu dobrostanu ucznia. Przekraczając mury szkoły uczeń wnosi ze sobą wszystkie emocje z bieżącego dnia. I te pozytywne, i te negatywne. Świat zamknięty w klasach, korytarzach i grupach rówieśników jest bodźcem wyzwalającym te emocje. Pytanie tylko, które i w jakim zakresie?
Kolejne pytanie, które się nasuwa, to jak bardzo szkoła wpływa na dobrostan ucznia i co stanowi o dobrostanie szkoły? Finlandia pełni rolę lidera w dziedzinie edukacji, więc warto przyjrzeć się modelowi dobrostanu szkoły, który opracowali fińscy pracownicy uniwersytetu w Tampere, opartemu na 4 filarach:
- warunki szkolne: wielkość klasy, wyposażenie, przedmioty szkolne, plan lekcji, wyżywienie, bezpieczeństwo,
- relacje międzyludzkie: relacje z rówieśnikami, relacje z nauczycielami, atmosfera w klasie i w szkole, współpraca z rodzicami, przemoc w szkole, kierowanie i zarządzanie szkołą,
- samorealizacja: wartość uczenia się, wzmacnianie poczucia własnej wartości, kreatywność, wspieranie uczniów przez nauczycieli,
- zdrowie: choroby, dysfunkcje i przeziębienia,
Na wiele powyższych elementów nauczyciel nie ma wpływu, ale na pogłębianie relacji międzyludzkich, rozwijanie współpracy z rodzicami, tworzenie przyjaznej atmosfery w klasie, walkę z przemocą w szkole oraz ciągłe wspieranie uczniów i podnoszenie ich poczucia wartości, zaburzonego przez iluzoryczny, zafałszowany obraz świata wirtualnego, pozbawionego właściwych wzorców i norm moralnych - już tak.
Bibliografia:
- Czapiński J, Psychologia szczęścia. Kto, kiedy, dlaczego kocha życie i co z tego wynika, czyli nowa odsłona teorii cebulowej, Warszawa 2017.
- Karaś, D., Pojęcia i koncepcje dobrostanu: przegląd i próba uporządkowania. Studia Psychologica: Theoria et Praxis, 2019, 19(2), s. 5-7.
- Model dobrostanu szkoły. https://www.researchgate.net/figure/The-school-well-being-model-Konu-Rimpe- lae2002_fig1_27817097 [dostęp: 08.04.2025 r.].
- World Health Organization (1948), Constitution of the World Health Organization. http://www.who.int/governance/eb/who_constitu-tion_en.pd
- https://szkoladlainnowatora.ceo.org.pl/wp-content/uploads/2021/03/dobrostan-przewodnik.pdf [dostęp: 17.04.2025]
Elżbieta Sobiczewska
doradca metodyczny SCDiDN w Siedlcach